اخبار جعلی و دیپ‌فیک؛ چطور فریب نخوریم؟
در این روزها که دنیای ما با اینترنت و گوشی‌های هوشمند گره خورده، خیلی وقت‌ها خبرهای جورواجور چشم ما را پر می‌کند. بعضی از این خبرها درست‌اند، بعضی نه. گاهی حتی ویدیوها و صداهایی می‌بینیم و می‌شنویم که آن‌قدر طبیعی‌اند که فکر می‌کنیم واقعاً اتفاق افتاده‌اند. اما راز مهم این روزها، تشخیص واقعیت از جعل است.
داستان اخبار جعلی از کجا شروع می‌شود؟
گاهی اوقات افراد یا گروه‌هایی، خبر یا مطلبی را فقط برای فریب دیگران، شوخی، یا حتی سود شخصی پخش می‌کنند. شاید دیده باشی که یک شایعه عجیب در تلگرام یا یک پست بحث‌برانگیز در اینستاگرام دست به دست می‌شود، بی‌آنکه کسی از صحتش مطمئن باشد. مثلاً درمان‌های عجیب‌غریب یا داستان‌هایی درباره‌ی افراد مشهور و سیاستمداران؛ این‌ها همان اخبار جعلی‌اند.
دیپ‌فیک، واقعیت یا خیال؟
حالا داستان دیپ‌فیک از این هم عجیب‌تر است. با رشد هوش مصنوعی، بعضی‌ها یاد گرفته‌اند که با نرم‌افزار، چهره یا صدای کسی را بردارند و روی یک ویدئوی دیگر بگذارند. حاصلش، فیلم یا صدایی می‌شود که کاملاً واقعی به‌نظر می‌رسد، اما در حقیقت هیچ وقت اتفاق نیفتاده. مثلاً چهره یک بازیگر یا سیاستمدار را به جای کسی دیگر می‌گذارند و اتفاقاتی می‌سازند که هیچ ارتباطی با واقعیت ندارند.
چرا باید حواسمان باشد؟
همه این خبرها و ویدیوهای جعلی، می‌توانند مردم را گمراه کنند، به آبروی آدم‌ها لطمه بزنند، اختلاف و ناراحتی درست کنند، یا حتی باعث شوند کسی پول یا اطلاعاتش را از دست بدهد. پس باید به‌جای اینکه هر مطلبی را باور کنیم یا به بقیه بفرستیم، کمی بیشتر دقت کنیم.
چطور حقیقت را پیدا کنیم؟
گاهی یک جست‌وجوی ساده در خبرگزاری‌هایی مثل ایرنا، ایسنا یا فکت‌یارمی‌تواند فرق بین حقیقت و جعل را معلوم کند. دیدن نظرات افراد زیر یک ویدیو، بررسی کانالی که آن ویدیو را گذاشته، یا حتی سر زدن به سایت‌های دانشگاهی، می‌تواند کمک کند تا بفهمیم خبر درست است یا نه. اگر با یک تصویر یا ویدیوی مشکوک روبه‌رو شدی، می‌توانی با ابزارهایی مثل جست‌وجوی معکوس عکس در گوگل یا نرم‌افزارهای مخصوص مثل Deepware Scanner، اصل بودنش را بررسی کنی.
دیپ‌فیک را از کجا بشناسیم؟
ویدیوهای دیپ‌فیک معمولاً یک‌جاهایی به ما سرنخ می‌دهند؛ مثلاً حرکت لب‌ها یا چشم‌ها طبیعی نیست، نور صحنه عوض و غریب است، یا تصویر به‌طرز عجیبی لرزان یا کج به نظر می‌رسد. اگر شک کردی، حتماً از بزرگترها، معلم‌ها یا کسانی که واردترند کمک بگیر.
چه‌طور مواظب باشیم فریب نخوریم؟
هیچ‌وقت با اولین خبری که دیدی، آن را باور نکن و به بقیه نفرست. همیشه بپرس منبع این خبر کجاست و چرا چنین مطلبی پخش شده. تلاش کن تا یک خبر را از چند جای معتبر مثل ایرنا، ایسنا یا حتی فکت‌یار چک کنی. اگر خبری خیلی به باور و علاقه‌ی تو نزدیک بود، دوباره کمی تأمل کن؛ شاید فقط جوری طراحی شده تا زودتر باورش کنی.
در شبکه‌های اجتماعی هم می‌توانی محدودیت‌هایی برای خودت بگذاری؛ مثلاً تنظیمات گروه‌های ناشناس را ببندی، اخبار را از کانال‌های معتبر پیگیری کنی و سریع به هیچ پیامی جواب ندهی. یاد گرفتن مهارت‌های سواد رسانه‌ای، مثلاً با دوره‌های آنلاین مثل فرادرس یا ویدیوهای آموزشی در آپارات، می‌تواند چشم و گوش تو را تیزتر کند.
قبل از بازنشر یک ویدیو یا خبر، حتماً کمی فکر کن. هرکدام از ما می‌توانیم جلوی پخش شایعات و ویدیوهای جعلی را بگیریم و به دیگران هم یاد بدهیم که مراقب باشند.
در دنیایی که با یک کلیک می‌شود همه‌چیز را ساخت یا خراب کرد، فرق دانا و ساده‌باور، فقط کمی دقت و کنجکاوی است. اگر اهل جست‌وجو و پرسش باشیم، کمتر در دام اخبار جعلی و دیپ‌فیک می‌افتیم و خودمان و دیگران را از اشتباه دور نگه می‌داریم.
