انتقال تدریجی ارتباطات و تعاملات انسانی از عرصه‌ی حقیقی به سپهر مجازی، با پیدایش اینترنت و پلتفرم‌های اجتماعی سرعت بیشتری یافته است. در این میان، متاورس، مفهومی جدیدتر و پیش‌رو، آینده‌ای را ترسیم می‌کند که در آن مرز میان واقعیت و مجاز بیش از پیش کم‌رنگ خواهد شد. اما متاورس چیست و چرا می‌تواند آینده‌ی دنیای دیجیتال را رقم بزند؟
متاورس؛ جهانی نو با ابزارهای تازه
متاورس را می‌توان فضای مجازی پیشرفته‌ای دانست که در آن افراد قادرند به وسیله‌ی آواتارهای دیجیتال، در محیطی سه‌بعدی و تعاملی حضور فعال بیابند. این جهان دیجیتال با ابزارهایی همچون هدست‌های واقعیت مجازی (VR)، عینک‌های واقعیت افزوده (AR)، کنترل‌کننده‌های حرکتی و دستگاه‌های پوشیدنی، بیش از پیش واقعی و زنده به نظر می‌رسد. امروز بسیاری از نوجوانان با بازی‌های آنلاین پیشرفته مانند ماینکرفت، روبلوکس یا فورتنایت با چنین محیط‌هایی آشنا هستند؛ جایی که می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند، بسازند، یاد بگیرند و حتی درآمدزایی داشته باشند.
فرصت‌های متاورس؛ خلاقیت، یادگیری و ارتباط
یکی از نقاط قوت متاورس، گشودن درهایی تازه به سوی خلاقیت و یادگیری است. افراد قادرند:
- دنیای دیجیتال اختصاصی خود را طراحی کنند؛
- شخصیت‌های خیالی بسازند و داستان بیافرینند؛
- در کارگاه‌ها و جلسات آموزشی مجازی به شیوه‌ای ملموس‌تر مشارکت کنند؛
- تجربه‌ی همکاری و رقابت جمعی را با حضور در پروژه‌های گروهی یا مسابقات بین‌پلتفرمی بیاموزند؛
- حتی فرآیند تولید محتوای دیجیتال را حرفه‌ای بیاموزند و برای مخاطب گسترده به نمایش بگذارند.
در متاورس، دیگر فقط بازی یا سرگرمی مطرح نیست؛ مفاهیمی مانند آموزش، کارآفرینی، فروش محصولات مجازی، هنرهای دیجیتال و حتی دوستیابی شکلی نو پیدا می‌کند.
آسیب‌ها و چالش‌های متاورس
با وجود فرصت‌های نوین، متاورس خالی از آسیب نیست. مهم‌ترین چالش‌ها عبارت‌اند از:
- هزینه‌های بالای تجهیزات: ابزارهای پیشرفته مانند هدست‌های واقعیت مجازی و اینترنت پرسرعت، در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران پرهزینه یا غیرقابل دسترس است؛
- نیاز به سواد دیجیتال: بهره‌گیری بهینه از فرصت‌ها مستلزم یادگیری مداوم و افزایش سواد رسانه‌ای و دیجیتال است؛
- نگرانی‌های امنیتی و حریم خصوصی: همانند سایر فضاهای مجازی، خطر هک شدن، سرقت هویت و انتشار داده‌های شخصی در متاورس جدی است؛
- چالش‌های فرهنگی و هویتی: ورود به محیط‌هایی با فرهنگ‌های متنوع، نیازمند داشتن هویت مستحکم و آگاهی نسبت به ارزش‌های بومی است تا نوجوانان از آسیب‌های احتمالی مصون بمانند.
فرصت‌ها و حافظت؛ نگاه به آینده
متاورس نه تنها عرصه‌ی بازی‌ها و سرگرمی‌ها یا شبکه‌های اجتماعی را تحول می‌بخشد، بلکه آموزشگاه‌ها، فروشگاه‌ها، کنفرانس‌ها و حتی تعاملات روزانه افراد را نیز متأثر می‌کند. در این میان، نوجوانان ایرانی می‌توانند با رویکردی خلاقانه و در عین حال سنجیده، جایگاهی شایسته در دنیای دیجیتال فردا پیدا کنند؛ به‌ویژه اگر از منابع و پلتفرم‌های معتبر ایرانی و بین‌المللی بهره بگیرند و همواره به مسئله‌ی امنیت اطلاعات و هویت خود توجه نمایند.
جمع‌بندی
متاورس را می‌توان یکی از آینده‌سازترین تحولات فناوری‌های دیجیتال دانست؛ عرصه‌ای بینابینی و تعاملی که روزبه‌روز به واقعیت نزدیک‌تر می‌شود. در این جهان تازه، خلاقیت، یادگیری و تعامل معنایی عمیق‌تر می‌یابد، اما آسیب‌ها و تهدیدها نیز باید با آموزش و آگاهی مدیریت گردد. آینده‌ی متاورس، آینده‌ای سراسر امکانات و تجربه است، اگر نگاه ما به آن هوشمندانه، مسئولانه و مبتنی بر فرهنگ ایرانی باشد.
